Hygge. Saudade. Toska. Mamihlapinatapai. Als je weet wat deze woorden in hun respectievelijke talen betekenen, denk t u dan dat u ze in een andere taal zou kunnen vertalen?
Zogenaamde “onvertaalbare” woorden hebben mensen over de hele wereld altijd geboeid, uitgedaagd en verbijsterd, zowel professionele vertalers als toevallige lezers. Maar bestaan onvertaalbare woorden werkelijk?
Wat betekent “onvertaalbaar” nu eigenlijk?
Om te beginnen kan het begrip “onvertaalbaarheid” zelf, moeilijk vast te stellen zijn! De meeste mensen denken bij onvertaalbare woorden en zinnen aan woorden die niet gemakkelijk of effectiefin een doeltaal te vertalen zijn. Soms is dit het gevolg van taalkundige verschillen tussen de bron- en doeltaal. In andere gevallen ontstaan moeilijkheden door culturele verschillen, waardoor het notoir moeilijk is om woordspelingen, familiewaarden, uitdrukkingen, voedingsmiddelen en meer te vertalen (zou iemand die niet vertrouwd is met Amerikaans honkbal een “ballpark figure” begrijpen?).
Onvertaalbare woorden kunnen vaak worden vertaald met langere zinnen, maar ze missen exacte “één op één” of woord voor woord vertalingen. Deze meerlagige definitie helpt verklaren waarom er zoveel verschillende invalshoeken zijn op de waarde van het label “onvertaalbaar”.
Het mooie van het “onvertaalbare”.
Een positief aspect van de fascinatie van lezers voor “onvertaalbare” woorden: het kan een diepgaande belangstelling kweken voor andere culturen en talen, vooral bedreigde talen.
In 2021, bijvoorbeeld, publiceerde de Zapotec-dichteres Irma Pineda, die Didxazá spreekt, Intraducibles (onvertaalbare woorden), een boek dat achtenzestig “onvertaalbare” woorden illustreert uit de drieëndertig inheemse talen van Mexico. Deze woorden hebben geen exacte Spaanse vertaling, en veel ervan komen uit talen die sterk bedreigd worden. Door ze via de kunst tot leven te brengen, helpt Pineda de indrukwekkende taalkundige diversiteit van Mexico te tonen zonder de cultureel specifieke betekenis van de woorden teniet te doen.
Het “onvertaalbare” benadrukt ook het belang van inzicht in de cultuur van een doeltaal in plaats van aan te nemen dat alle culturele nuances overal ter wereld hetzelfde zijn. Zoals elke professionele vertaler weet, is de context essentieel.
Kritische standpunten over “Onvertaalbaarheid”.
Sommige wetenschappers en vertalers hebben echter kritiek op het begrip “onvertaalbaar” omdat het meer problemen dan oplossingen oplevert. Geeft het te veel waarde aan dominante talen, zoals het Engels, door zich te concentreren op de vraag of woorden erin kunnen worden vertaald? Betekent de moeilijkheid van tekstuele vertaling dat een woord niet op andere manieren kan worden vertaald, zoals via beelden, geluiden, dansen of andere vormen van creatieve expressie?
We willen ook niet aannemen dat literatuur die gemakkelijk vertaald kan worden originaliteit en kwaliteit mist, terwijl alleen het onvertaalbare ware genialiteit bevat. Bovendien kan het fixeren op het “onvertaalbare” ertoe leiden dat lezers onbekende talen en culturen stereotyperen of exotiseren, bijvoorbeeld, door ten onrechte aan te nemen dat de inheemse Hopi geen begrip van tijd hebben, omdat in hun taal een één-op-één zelfstandig naamwoord voor het Engelse “tijd” ontbreekt.
Vanuit dit kritische perspectief kan “onvertaalbaarheid” ook ten koste gaan van het talent van de professionele vertalers die unieke manieren vinden om zelfs de moeilijkste zinnen accuraat en met stijl te vertalen.
Voorbeelden van onvertaalbare woorden
Wat zijn enkele voorbeelden van onvertaalbare woorden? Laten we eens kijken naar de vier woorden waarmee dit bericht begon.
- Hygge (Deens): Een gevoel van comfortabele gezelligheid, vooral in het gezelschap van vrienden en geliefden.
- Saudade (Portugees): Een intens, melancholisch verlangen naar iets of iemand die geliefd is, maar die afwezig is of voorgoed weg.
- Toska (Russisch): Vladimir Nabokov vertaalde dit als “een gevoel van grote geestelijke angst, vaak zonder specifieke oorzaak,” “een doffe pijn van de ziel,” of “een verlangen zonder iets om naar te verlangen”.
- Mamihlapinatapai (Yahgan-taal): “Een stille, betekenisvolle blik tussen twee mensen, die elk wensen dat de ander iets zou initiëren waar ze beiden naar verlangen, maar die geen van beiden bereid is te beginnen.”
Of je nu denkt dat onvertaalbare woorden echt bestaan of niet, als we over deze woorden nadenken krijgen we des te meer waardering voor het vermogen van vertalers om hun nuances te vatten.
Bij het omgaan met elke taal zijn professionele vertalers die zowel de taal als de cultuur beheersen, een must. Bij Trusted Translations zetten wij ons in om uw vertalingen de hoogste mate van nauwkeurigheid en de grootste impact op het publiek te laten verkrijgen.
Afbeelding door Gordon Johnson van Pixabay
