“Hij is gewoon extra ‘meshuggeneh’ vandaag,” zucht ik als onze kat door het appartement sprint en links en rechts ’tchotchkes’ van de planken slaat. Als iemand die is opgegroeid in Brooklyn, waren dergelijke zinnen zelfs in mijn katholieke, Engels sprekende huishouden algemeen verspreid, slechts enkele van de vele Jiddische zinnen die onze dagelijkse Engelse woordenschat zijn binnengedrongen, zoals ‘spiel, nosh, schmooze, chutzpah’, en meer.
Wat is de Jiddische taal? Laten we hieronder eens duiken in de geschiedenis en de oorsprong van het Jiddisch, de verspreiding en culturele invloed ervan vandaag de dag, en de relatie met het Hebreeuws.
Geschiedenis en oorsprong van het Jiddisch
Jiddisch is een West-Germaanse taal en de traditionele volkstaal van de Asjkenazische Joden, een groep Joden uit Midden- en Oost-Europa, en hun nakomelingen. De taal is meer dan duizend jaar oud en zou zijn ontstaan toen 10e-eeuwse Joden uit Frankrijk en Italië naar het Duitse Rijndal migreerden en elementen van het Duits, Hebreeuws en Aramees in hun taal opnamen. De taal kreeg later ook Slavische invloeden toen de sprekers zich in heel Oost-Europa vestigden.
Historisch gezien werd het Jiddisch beschouwd als de taal van het dagelijks leven van de Asjkenazische gemeenschappen, als aanvulling op het religieuze en wetenschappelijk gebruik van respectievelijk het Hebreeuws en het Aramees. In de 19e en begin 20e eeuw beleefden Jiddische literatuur, muziek en wetenschap een grote populariteit, met Jiddisch-talige media die zich over heel Oost-Europa en de Verenigde Staten verspreidden.
Maar hoewel het Jiddisch in de jaren veertig zijn hoogtepunt bereikte met ongeveer 11 miljoen sprekers, werd het merendeel van de Jiddische sprekers in de wereld vermoord in de Holocaust. Na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog werd de taal verder gedecimeerd door de assimilatie van Jiddische sprekers en hun migratie naar Israël, waar zij Hebreeuws gebruikten.
Jiddisch in de wereld van vandaag
Ondanks de vrees dat de taal uitsterft, is er tegenwoordig een groeiende belangstelling voor de Jiddische taal en cultuur onder jongere generaties, vooral door de enorme invloed van het Jiddisch op de Joodse (vooral Amerikaans-Joodse) politiek, het onderwijs, de literatuur en de muziek. Jiddisch is momenteel de eerste taal of voorkeurstaal van veel orthodoxe (Haredi) Joden, die het thuis, op het werk en op school spreken. De meeste beramingen schatten het aantal Jiddische sprekers op ongeveer 250.000 mensen in de VS, 250.000 in Israël en nog eens honderdduizend in de rest van de wereld.
De grootste populatie Jiddisch sprekenden in de Verenigde Staten is te vinden in New York, met name in de orthodox-joodse enclaves van Brooklyn, zoals South Williamsburg en Boro Park. De taal werd zelfs opgenomen in het nieuwe initiatief van het Office of Language Access van de staat New York, samen met de andere top tien talen in de staat. New York City is de thuisbasis van ’s werelds belangrijkste instituut voor Jiddische wetenschap (YIVO), meerdere Jiddische kranten, bedrijven en meer dan één Jiddisch theatergezelschap. Er is zelfs een Jiddische Duolingo cursus, als je je ‘schtick’ wilt oefenen.
Jiddisch en Hebreeuws: Wat is het verschil?
Is Jiddisch hetzelfde als het Hebreeuws? Afgezien van hun duidelijke nauwe banden met het jodendom, gebruiken het Jiddisch en het Hebreeuws hetzelfde alfabet en worden ze beide van rechts naar links geschreven. De twee talen hebben echter nogal wat verschillen.
Hebreeuws is een Semitische taal, waardoor het in dezelfde familie zit als Arabisch of Amhaars, terwijl Jiddisch uit de Germaanse familie komt. Hoewel het Jiddisch veel Hebreeuwse woorden bevat, heeft het een duidelijk andere uitspraak. En hoewel het Jiddisch hetzelfde alfabet heeft, zijn elementen als de rangschikking van letters en de aanwezigheid van klinkers heel anders.
Tenslotte is Hebreeuws de officiële taal van Israël, maar Jiddisch niet. Hoewel dit de laatste jaren is veranderd, werd het Jiddisch in Israël ooit onderdrukt om de heropleving van het Hebreeuws te bevorderen. Deze geschiedenis dient als een uitstekende herinnering dat Jiddische vertalingen een professionele aanpakvereisen om de taalkundige, politieke en culturele nuances van deze fascinerende taal volledig weer te geven.
Maar dat is genoeg gebabbel voor nu!
Foto door Ryan DaRin op Unsplash
